ماده 697 قانون مجازات اسلامی تعزیرات، افترا

عرفان نعمتی | يكشنبه, ۱۶ دی ۱۳۹۷، ۲۲:۴۷

ماده 697 قانون مجازات اسلامی، ماده 697 قانون مجازات، ماده 697، ماده 697 قانون مجازات اسلامی تعزیرات، افترا، تهمت، مجازات افترا، مجازات تهمت، آکادمی تمیس

تهمت زدن، یک کار غیراخلاقیه. اما بهتره که بدونیم، هر نوع تهمتی جرم نیست، بلکه فقط متهم کردن کسی به ارتکاب یک جرم، خلاف قانون محسوب میشه و مجازات داره. ماده 697 قانون مجازات اسلامی، در مورد همین موضوع صحبت میکنه.

متن ماده 697 قانون مجازات اسلامی تعزیرات

هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را ‌صریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که‌ موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا (74) ضربه شلاق و یا یکی از آن‌ها حسب مورد محکوم خواهد شد.
‌تبصره - در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد‌شد.

شرح

همونطور که در ابتدای متن اشاره کردم، بر اساس مقررات این ماده، تهمت فقط وقتی جرمه که ما ارتکاب یک جرم رو به شخص نسبت بدیم. در غیر این صورت، با اینکه کار ما از لحاظ اخلاقی صحیح نیست، اما همزمان جرم هم نیست و قابلیت پیگرد قضایی نداره.

مثلا، اگر کسی رو متهم کنیم که دزدی کرده، جرم افترا موضوع ماده 697 محقق شده، اما اگر همون فرد رو متهم کنیم که به مادرش دروغ گفته، دیگه جرمی مرتکب نشدیم، چون دروغ گفتن به مادر، با اینکه ناپسنده، اما جرم نیست!

بعلاوه، مهم نیست جرمی که به طرف مقابل نسبت میدیم، سنگین باشه یا سبک! یعنی تهمت قتل زدن به شخصی، همون قدر افترا و جرم محسوب میشه، که تهمت رد کردن چراغ قرمز. چون هر دو جرم محسوب میشن!

این نکته رو هم اضافه میکنم که افترا زدن به دیگران، میتونه از راه های مختلفی انجام بشه: سخنرانی در یک جمع، نوشتن مقاله در یک روزنامه، یا حتی پست گذاشتن در وبلاگ، تلگرام یا اینستاگرام. پس موضوع این ماده، امکان وقوع از طریق اینترنت رو هم داره!

شرایط تحقق جرم

علاوه بر جرم بودن عمل انتسابی که قبلا هم اشاره کردیم، دو شرط دیگر هم باید در عمل ارتکابی وجود داشته باشه تا جرم محقق بشه:

صراحت انتساب
ناتوانی در اثبات

صراحت انتساب یعنی اینکه وقتی به کسی میگیم "دزد!" منظورمون دقیقا این باشه که فرد مورد نظر دزدی کرده، نه اینکه صرفا قصد توهین داشته باشیم ( که البته در این صورت، جرم توهین اتفاق افتاده!)

ناتوانی در اثبات هم یعنی اینکه ما جرمی رو به کسی نسبت دادیم، اما نتونستیم اثبات کنیم که واقعا طرف مقابل اینکار رو انجام داده! وگرنه، اگر بتونیم صحت عمل انتسابی رو اثبات کنیم، جرم افترا رخ نداده. ( همزمان به تبصره همین ماده هم توجه داشته باشین )

آیا شکایت از کسی بدلیل وقوع یک جرم، میتواند افترا محسوب شود؟!

گاهی اتفاق می افته که شخصی، جرمی رو انجام میده، و بزه دیده ( مجنی علیه، شاکی ) ازش شکایت میکنه. اما در دادگاه، نمی تونه ارتکاب جرم توسط متهم رو ثابت کنه. در این صورت، آیا متهم می تونه از این شخص به جرم افترا شکایت کنه؟!

نظر اداره حقوقی قوه قضاییه منفیه. این اداره در یک نظریه مشورتی، بیان کرده که: "اگر شاکی در مقام احقاق حق و رفع تظلم از خود علیه کسی شکایت کند و عملی یا امری را صریحا به او نسبت بدهد که قانونا جرم است ولی نتواند صحت این اِسناد را به اثبات برساند، به عنوان مفتری قابل مجازات نیست، زیرا در جرم افترا نیز، مثل سایر جرایم عمدی، از جمله عناصر متشکله آن سوءنیت یا عنصر معنوی است و در اعلام شاکی ستمدیده عنصر معنوی جرم افترا وجود ندارد و فقط نتوانسته است دلیل محکمه پسند به مقامات قضایی ارائه کند؛ بعلاوه مفتری لغتا و اصطلاحا به کسی اطلاق میگردد که با دروغ و صحنه سازی و به منظور هتک حرمت و حیثیت دیگری نسبت خلاف واقع به او بدهد؛ مضافا شاکی و متضرر از ستم شرعا و قانونا شخصا مجاز به انتقام شخصی نیست و راهی جز اعلام شکایت به مراجع صالحه نخواهد داشت، و از طرف دیگر، به دور از عدالت است که به جای رفع ظلم، شاکی را به عنوان مفتری کیفر دهیم و از ظالم و مجرم حمایت کنیم!

ماده 697 قانون مجازات اسلامی، نکات تکمیلی

برای تکمیل بحث در مورد این ماده، ذکر چند مورد رو ضروری میدونم:

جرم افترا، از جرایم غیر قابل گذشت محسوب میشه. یعنی اصولا شروع تعقیب و اجرای مجازات، فقط با درخواست شاکی و مجنی علیه قابل انجامه. در غیر این صورت، مدعی العموم ( دادستان ) نمیتونه به صورت خودجوش علیه متهم اعلام جرم کنه.
اگر دو نفر علیه همدیگه مرتکب جرم افترا بشن، چیزی از جرمشون کم نمیشه. یعنی یکی از دو طرف نمیتونه بگه : "چون اون تهمت زد، منم تهمت زدم!" اما در عمل، چون افترا از جرایم قابل گذشته، هر دو طرف مجبور میشن با هم توافق و گذشت کنن تا مجازات هر دوشون ساقط بشه. ( مگر اینکه کارشون به لجبازی بکشه و هیچکدوم رضایت ندن! ) البته نفر دوم، ممکنه بخاطر تحریک آمیز بودن رفتار نفر اول ( که نفر دوم رو وادار به مقابله به مثل کرده ) در مجازاتش تخفیف بگیره ( با توجه به مقررات ماده 38 قانون مجازات اسلامی )
سوء نیت در تحقق این جرم، ضروریه. یعنی فرد افترا زننده، باید بدونه که آگاهانه یک جرم دروغین رو به شخصی نسبت بده. پس اگر فرد مطمئن باشه که طرف مقابلش جرمی رو انجام داده و بهش ارتکاب چنین عملی رو نسبت بده، مرتکب جرم افترا نشده. ( تشخیص و تفکیک این دو مورد، بسیار سخت و به عهده قاضی هست )
بر اساس تبصره ماده 697 قانون مجازات اسلامی تعزیرات، گاهی اوقات حتی اگر فرد بتونه ارتکاب جرم انتسابی رو ثابت بکنه، باز هم محکوم میشه! چرا؟! چون انتشار و صحبت در مورد برخی جرایم، اشاعه فحشا محسوب میشه! پس یعنی اگر سعید به رضا تهمت برپا کردن خانه فساد بزنه و این موضوع رو توی پیج اینستاگرامش منتشر بکنه، و بعدا هم سعید اثبات بکنه که رضا واقعا اینکار رو کرده، باز هم مجازات موضوع ماده 697 قانون مجازات اسلامی در انتظارشه! چون انتشار و افشای این عمل، خودش اشاعه فحشا محسوب میشه!
اگر همون آقا سعید، به رضا تهمت زنا یا لواط بزنه، با اینکه این افعال ( زنا و لواط ) جرم محسوب میشن، اما جرم آقا سعید دیگه مربوط به ماده 697 قانون مجازات اسلامی نمیشه. بلکه این جرم، اصولا قذف نامیده میشه که مجازات حدی داره ( 80 ضربه شلاق ) و مقررات اون در مواد 245 تا 261 قانون مجازات اسلامی ذکر شده.